Datum: 29-08-2021 — 03-09-2021
Sinds mensenheugenis is ‘Het kwaad’ een kernthema in het religieuze en wijsgerige denken. Niet voor niets begint Rudiger Safranski in zijn gelijknamige boek (1998) bij de in Genesis vertelde verhalen over de zondeval en de moord van Kain op Abel. Hoewel de vanzelfsprekend lijkende inbedding van het kwaad als fenomeen binnen het joods-christelijke denken over zonde, schuld, vergeving en verlossing sinds de Verlichting steeds losser is geworden, blijft ‘Het Kwaad’ tot de dag van vandaag erkend als een stevig verankerde categorie in het menselijk bewustzijn en het menselijk bestaan. Het Kwaad is er simpelweg, en kan zowel worden erkend, gevreesd en bestreden, als ook vanuit esthetisch en/of hedonistisch perspectief worden verwelkomd en verheerlijkt. De moderne, niet per se religieuze benadering van het kwaad is te vinden bij auteurs als de Sade, de auteurs van de romantische gothic novels, Byron, Rimbaud, Nietzsche, Gide, Camus en Bataille. Rudimenten van het christelijke denken vindt men overigens nog steeds bij auteurs als Baudelaire, Dostojevski en anderen.
Cursusprogramma
Aankomst: Zondag 29 augustus 2021
Maandag 30 augustus 2021
09.30-13.00
Robert Harris, De officier (De Bezige Bij, 2014). Roman over de Dreyfus-affaire, genoemd naar de Joodse officier Alfred Dreyfuss die ten onrechte werk veroordeeld wegens hoogverraad en veel later vrijgelaten; de zaak werd in Frankrijk een nationaal trauma.
Filosofische pendant: Alain Finkielkraut (1949). De Franse filosoof Alain Finkielkraut is diepgaand beïnvloed door de Dreyfus-affaire in het boek waarmee hij bekendheid verwierf, La défaite de la pensée (1987), Nederlandse vertaling De ondergang van het denken (1988). In dit boek, een ode aan de universele waarden van de Verlichting, stelt hij echter vast dat de ‘dreyfusards’ in het multiculturele Frankrijk uitgestorven raken. Wanneer ‘elke cultuur haar eigen morele waarden heeft’, zoals multicultureel links én nieuwrechts stellen, is het gedaan met deze Verlichtingswaarden. Pikant is echter dat ook Finkielkraut zelf later het Verlichtingsstandpunt verlaat.
16.30-18.30
J’accuse, film van Roman Polanski, gebaseerd op de Dreyfusaffaire.
Dinsdag 31 augustus 2021
11.30-13.00
Vasily Grossmann, Leven en Lot (1961; Balans, 2008). Epos over de verschrikkingen van de Russische Tweede Wereldoorlog en de slag om Stalingrad, geschreven door een auteur die in geen enkele ideologie meer gelooft maar zijn in het leven verstrikte personages het voordeel van de twijfel geeft.
Filosofische pendant: Emmanuel Levinas (1906-1995), die zeer onder de indruk was van dit boek, en naar aanleiding daarvan het onderscheid tussen ‘het goede’ en ‘goedheid’ introduceert: ‘ik geloof niet in “het goede”, wel in goedheid’.
Woensdag 1 september 2021
09.30-11.00
Oek de Jong, Zwarte schuur, (Atlas Contact, 2019). Roman over een beroemde kunstenaar die op het hoogtepunt van zijn roem als moordenaar wordt ontmaskerd en de worsteling met zichzelf en zijn omgeving die daarna volgt.
Filosofische pendant: De Jongs boek werd door aanhangers van het herstelrecht (restorative justice) direct omarmd als relevant voor hun werk. Herstelrecht is een stroming die de zin van straffen na een misdrijf niet primair gelegen ziet in vergelding maar in herstel van de schade en verzoening. We lezen enkele filosofische teksten over theorie en praktijk van het herstelrecht.
11.30-13.00
Franz Kafka, Een gemeenschap van schurken (1917; Querido, 1985) Ultrakort verhaal over het verschil tussen ons zelf strelende beeld van onszelf en de confrontatie daarvan met de buitenwereld
Filosofische pendant: Theo de Wit, De staat als sterfelijke god. Over schurken en schurkenstaten (2019). Over de vraag of élke moderne staat in de kern geen schurkenstaat is, de staat die past bij de ‘gemeenschap van schurken’ waarover Kafka schreef.
16.30-18.30
Leviathan, film van Andrey Zvyagintsev (2014)
Filosofische pendant: Thomas Hobbes’ Leviathan (1651). Poetins autocratische Rusland wordt door Zvyagintsev verhelderd vanuit de oppermachtige staat waarvan Hobbes de contouren schetst. De regisseur heeft vele symbolen uit Hobbes beroemde boek in de film verwerkt. Na het kijken naar de film betrekken we Hobbes boek bij onze ervaringen.
Donderdag 2 september 2021
09.30-13.00
Antjie Krog, Country of my skull (vertaald als De kleur van je hart, Podium 2000). Indringend verslag van de verhoren van de Waarheids- en Verzoeningscommissie met betrekking tot de misdaden die tijdens het Zuid-Afrikaanse apartheidsbewind op grote schaal plaatsvonden.
16.30-18.30
Disgrace, verfilming van de gelijknamig roman van J.M. Coetzee.
Vrijdag 3 september 2021
- 09.30-13.00
Dostojewski, Aantekeningen uit het ondergrondse (1864, Atheneum, 2012) Roman over een vereenzaamde, boze ex-ambtenaar die broedt op dwarse ideeën.
Filosofische pendant: J.J.Rousseau formuleerde in zijn traktaat over de opvoeding Émile (1763) misschien wel de eerste theorie over het moderne ressentiment en de politiek die daarop is gebaseerd. Vooral zijn onderscheid tussen amour de soi(zelfliefde) en amour propre (eigenliefde) is hier relevant. Friedrich Nietzsche’s Genealogie van de moraal (1887) kan als een uitwerking hiervan worden gezien. We lezen fragmenten uit beide werken.
Cursusleider
Jaap Goedegebuure
Theo de Wit
Aanmeldingen
Je kunt je aanmelden voor deze activiteit via het onderstaande formulier. Zorg dat je eerst de pagina met voorwaarden bekijkt. Na bevestiging van je aanmelding nemen wij snel contact met je op. Let op: Dit formulier kan slechts gebruikt worden voor inschrijving van één persoon. Wilt u meerdere personen inschrijven, vul het formulier dan meerdere keren in.
Je kunt je niet meer aanmelden.